Powtórne życie „WEBERNA”
Premiera publikacji słuchowiska Schaeffera / Zapendowskiego odbędzie się przy ekspozycji o B.Schaefferze 22 września 2024 o godz. 14.00. Wystawa potrwa trzy tygodnie.
Schaeffer powiedział kiedyś z przymrużeniem oka, że gdy stanie się „sławny” wystawi swoją młodzieńczą sztukę. W 2024 roku, 69 lat od powstania pierwowzoru, powstało słuchowisko WEBERN, na podstawie jego sztuki teatralnej „Webern”, którą na scenę radiową przysposobił Paweł Bitka Zapendowski.
Bogusław Schaeffer (1929 – 2019) napisał sztukę o Antonie Webernie gdy miał 26 lat, w czasach stalinowskich, jeszcze przed „odwilżą” 1956 roku. Trudno nie zauważyć dojrzałości w przedstawieniu problematyki kariery artystycznej przez młodego muzyka, który kilka lat wcześniej został przyjęty do klasy kompozycji prof. Artura Malawskiego w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej, na podstawie przedstawionych partytur i z pasją uprawiał już krytykę muzyczną, pisząc cięte i rzeczowe recenzje. Tytułowego „Weberna” przedstawił w dramacie jako twórcę wiernego sobie i swoim ideałom, połączonego więzami przyjaźni z nauczycielem Schönbergiem – komponującym w stylu dodekafonicznym oraz rówieśnikiem Albanem Bergiem. Ci trzej kompozytorzy, realizując wspólny im cel, niewątpliwie przyczyniali się do bezkompromisowego rozwoju muzyki. W książkach Schaeffera o muzyce XX wieku, m. in.: w „Nowej muzyce” z 1958 roku, będącej szczegółowym kompendium technik kompozytorskich, i tych następnych, już pisanych w sposób bardziej przystępny, Webern zajmie, mimo że jakby na uboczu, miejsce zaszczytne. Wybitnego nowatora. Z pewnością parę cech, jakie posiadał Webern, korespondowało z osobowością Bogusława Schaeffera. Czytając sztukę można domyślać się, że młody kompozytor-dramaturg po części utożsamiał się z klasykiem wiedeńskiej awangardy. Słowa jakie wypowiada Anton, a są to płomienne przemowy kierowane w zaciszu domowym do najbliższych, mogłyby paść z ust Schaeffera publicznie, gdyby tylko przedodwilżowa aura mogła mu na to pozwolić.
Joanna Zając z książce „Dramaturgia Schaeffera” (Collsch Edition, Salzburg, 1998, s.19) uważa, że było między nimi więcej różnic. Webern pisał muzykę niezwykle wolno, mozolnie, jakby z trudem. Przestrzegał narzuconej sobie dyscypliny. Penetrował zakreślone obszary i rzadko poza nie wychodził. Jego dzieło to zaledwie 31 opusowanych utworów. Charakter Schaeffera, odwrotnie, to duża dynamika, wielowątkowość, zdobywanie nowych terenów, balansowanie między dyscypliną i dowolnością oraz – co bardzo ważne – podążanie za intuicją. O tym, że bohaterem sztuki została postać, której monotonna raczej egzystencja pozbawiona była dramatycznych wydarzeń, a kariera wyróżniających ją akcentów, mógł przesądzić interesujący autora dysonans pomiędzy niepodważalną wartością jaką wnosiły do rozwoju muzyki kompozycje Weberna, a lekceważeniem i niechęcią, z jaką przyjmował je świat zewnętrzny. Nieustępliwa, nieugięta i niezdolna do kompromisów postawa austriackiego artysty musiała wydawać się bliska Schaefferowi, nie rozpieszczanemu w tym czasie przez opinię środowiska muzycznego.
Czy Webern był znany w połowie lat 50., gdy powstawał dramat? Do dzisiaj jego muzyka nie przekracza wąskiego kręgu zainteresowanych, co niestety dotyczy raczej całej muzyki współczesnej. W tamtych latach mało kto o nim wiedział, a jedynymi dostępnymi materiałami służącymi do analizy jego utworów były trudne do zdobycia partytury. „Muzyczny świat bardzo powoli pokonywał utrwaloną niechęć do twórczości Weberna, która przez długi czas splatała się z uprzedzeniami wobec samej osoby kompozytora.” (tamże, s.17) Wiedzę o życiu kompozytora przyniosły dopiero badania Hansa i Rosaleeny Moldenhauerów na pocz. lat 60. Schaeffer zajął się biografią kompozytora i – co warto zauważyć – nie podejmował już później w pisarstwie scenicznym tematów tak bezpośrednio związanych z rzeczywistymi wydarzeniami.
Akcja sztuki obejmuje okres: 1928 – 1950. Dojmujący jest opis tła, tak zwanej rzeczywistości, w jakiej Webernowi przyszło tworzyć. W młodości otaczało go mieszczańskie kołtuństwo, a w kolejnych latach kultura wprzęgnięta w machinę hitlerowskiego reżimu. Zginął przedwcześnie tuż po wojnie od przypadkowej kuli, przez pomyłkę. Webern nie zaznał tej swobody i radości z sukcesu jakimi mógł się cieszyć Schaeffer w dekadach 60-80 na Zachodzie, a po przekształceniu się PRL w III RP we własnym kraju. Bogusław Schaeffer zaś nie był tak obciążony przez dramat historii jak bohater jego dramatu, a od polityki zresztą stronił. Pomysł przeniesienia „Weberna” na scenę radiową powstał wraz z innymi działaniami Komitetu Obywatelskiego Pamięci o Bogusławie Schaefferze, zawiązanego przez grupę bliskich mu przyjaciół i uczniów w Krakowie. Głównym celem Komitetu jest promocja twórczości kompozytorskiej i dramaturgicznej Bogusława Schaeffera, zmarłego przed pięciu laty w Salzburgu.
Paweł Bitka Zapendowski ma w dorobku dramaturgicznym teksty o twórcach. Georg Trakl – „Noc Trakla”, „Trakl Nieskończony” i „Trakl. Blok X”, Tadeusz Kantor – „Kantor w Paryżu”, Jean-Michel Basquiat – „Basquiat – Czarny Picasso” (z Mirosławem Koniecznym), Leo Lipski (Lipszyc) – „Leo Lipski Story – Miłość na Miodowej”, Halina Poświatowska – „Paszport dla poetki” i Andrzej Wajda w monodramie „Miałem Wielkie Szczęście”. W 2022 roku Teatr Polskiego Radia zrealizował słuchowisko „Leo Lipski Story – Miłość na Miodowej” w reż. Anny Skuratowicz, z Jerzym Schejbalem i Grażyną Barszczewską. Dramat „Leo Lipski Story – Miłość na Miodowej” doczekał się realizacji scenicznej w reżyserii autora, z Krzysztofem Nowikiem w roli głównej, na scenie Instytutu Teatralnego im. Z.Raszewskiego w Warszawie w 2024.
Słuchowisko „Webern” powstało w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Zostało wydane
w publikacji „zeszytowej” na wzór sztuk teatralnych, jakie wydawał sam BS. Dostępne wysyłkowo – zamówienia: iwk.fundacja@gmail.com
Fortepian Bogusława Schaeffera wraz z innymi sprzętami został podarowany przez Piotra Schaeffera, syna kompozytora, Fundacji Inwestuj w Kulturę im. Marka Jędrzejczyka z przeznaczeniem na stałą ekspozycję twórczości jego ojca w Zespole Państwowych Szkół Muzycznych im. M. Karłowicza w Krakowie – Nowej Hucie. Na zdjęciach: dr Krzysztof Kostrzewa z Komitetu Obywatelskiego Pamięci o B.S. w mieszkaniu B.Schaeffera, popiersie Mieczysława Karłowicza w Zespole Państwowych Szkół Muzycznych, ceramiczny fasada na ścianie sali koncertowej.
